Toekomstbestendige buitenplaatslandschappen: Een regionale ontwerpbenadering voor historische buitenverblijven in landschappelijke context

Klimaatverandering en verstedelijking hebben grote gevolgen voor het beheer en de bescherming van cultuurhistorische landschappen. Vooral in historische buitenplaatslandschappen vormt klimaatadaptatie een belangrijke opgave. Daarbij gaat het om de overvloed of juist het tekort aan water en de bedreiging van de ooit nauwkeurig gekozen vegetatie als gevolg van de temperatuurstijging. Tegelijkertijd neemt door de toenemende verstedelijking en de daarmee samenhangende recreatiebehoeften de druk toe. Ook hebben deze landschappen als samenhangende ruimtelijke eenheden te maken met versnippering als gevolg van verstedelijking, verandering van eigenaar, verandering van functie enzovoort. Dergelijke opgaven vragen om een ontwerpbenadering waarbinnen zorgvuldig met historisch waardevolle landschappelijke karakteristieken wordt omgesprongen. Bij het waarborgen van de ruimtelijke kwaliteit van buitenplaatslandschappen dient een nieuwe balans te worden gevonden tussen de gebruikswaarde (economische benutting), belevingswaarde (identiteit en herkenbaarheid) en toekomstwaarde (ecologische duurzaamheid).1 Tegelijkertijd vraagt de complexiteit van de opgaven om een regionaal perspectief om de samenhang en de systemische relaties tussen de buitenplaatsen te begrijpen en een gemeenschappelijke basis voor samenwerking te vinden.

Deze bijdrage introduceert een dergelijke regionale ontwerpbenadering voor toekomstbestendige buitenplaatslandschappen. Op basis van het principe ‘behoud door ontwikkeling’ worden de bestaande historische landschapsstructuren en de beoogde ruimtelijke ontwikkeling ingebracht in een participatief proces van samenwerking en co-creatie met eigenaren, experts, beleidsmedewerkers en anderen. Daarbij wordt ruimtelijk ontwerp op verschillende schaalniveaus ingezet als middel om ontwikkelingsstrategieen te ontdekken voor landschapsvorming in een specifieke context. Tevens helpt het ontwerp om oplossingen in beeld te brengen die historische buitenplaatslandschappen toekomstbestendig kunnen maken.

Climate change and urbanization have substantial ramifications for the management and protection of cultural-historical landscapes. This is especially true for historical estate landscapes. Issues of concern include an excess or conversely a shortage of water and a threat to the once so carefully chosen vegetation as a result of rising temperatures. Climate change pressures are compounded by increasing urbanization and the associated recreational needs. As coherent spatial entities, these landscapes are also susceptible to fragmentation as a result of urbanization, change of ownership, change of function and so on. Such challenges call for a design approach that deals sensitively with historically valuable landscape characteristics. In seeking to safeguard the spatial quality of estate landscapes a balance needs to be struck between utility value (economic exploitation), amenity value (identity and familiarity), and future value (ecological sustainability). 1 Such is the complexity of the task that a regional perspective is required in order to fully comprehend the coherence and systemic relations between individual country estates and to develop a common basis for collaboration.

This article introduces just such a regional design approach for future-proofing estate landscapes. Based on the principle of ‘preservation through development’, existing historical landscape structures and any proposed spatial development would be included in a participative process of collaboration and co-creation involving owners, experts, policy advisers and others. Spatial design would be used at different levels of scale as a means of discovering development strategies for landscape formation in a given context. At the same time, the design would help to highlight solutions for rendering estate landscapes future-proof.